Gisteren heb ik weer eens naar “The Pianist” van Roman Polanski gekeken
The Pianist is een film uit 2002 van regisseur Roman Polanski, gebaseerd op de memoires The Pianist: The Extraordinary True Story of One Man’s Survival in Warsaw, 1939-1945 van pianist Wladyslaw Szpilman. De joodse pianist Szpilman heeft ten tijde van de Tweede Wereldoorlog het Getto van Warschau overleefd. De Poolse regisseur Polanski is als kleine jongen zelf getuige geweest van de bezetting van Polen door de nazi’s, de Holocaust en de bombardementen op Warschau.
Wladyslaw Szpilman is een getalenteerde Poolse pianist uit een rijke Joodse familie, die in de jaren dertig grote bekendheid geniet. Samen met zijn familie (zijn ouders, twee zussen en een broer) woont hij in een comfortabele flat in Warschau. Alhoewel de familie op de hoogte is van de plannen van Hitler, geloven ze aan het begin van de invasie van Polen nog dat de nazi-overheersing van korte duur is en met de oorlogsverklaring van Groot-Brittannië aan Duitsland denken ze dat de oorlog snel voorbij zal zijn. Als de radiostudio waar hij optreedt wordt vernietigd door Duitse bommen verandert deze houding. Het wordt de familie moeilijker gemaakt om geld te verdienen en zij moeten zich te allen tijde kunnen identificeren.
Eerst rekent Szpilman zich nog veilig door zijn status als gerespecteerd musicus, waardoor hij een baantje kan krijgen bij een restaurant en de benodigde papieren voor zijn vader kan regelen. Maar naarmate de bezetting vordert wordt de familie gedwongen te verhuizen naar het getto van Warschau. In het getto wordt de familie geteisterd door honger, vernederd door de nazi’s en is er de dreiging om te worden mishandeld of doodgeschoten. Uiteindelijk wordt de familie geselecteerd om te worden gedeporteerd naar de concentratiekampen. Wladyslaw weet dankzij een goede vriend te ontkomen en hij verstopt zich in een appartement.
Als deze vriend plotseling verdwijnt, staat Szpilman er alleen voor. De jaren daarna weet hij te overleven, eerst in de lege appartementen van het verlaten getto, later als dwangarbeider in de bouw, waar hij uiteindelijk uit ontsnapt. Dankzij Dorota, kan hij onderduiken op verscheidene adressen. Tijdens het onderduiken is hij getuige van de verschrikkingen van de bezetting, waaronder de opstand in het getto in 1943 en de reactie van de Duitsers daarop.
Naarmate de tijd verstrijkt en Warschau, na de Opstand van Warschau in 1944 bijna volledig verwoest raakt, gaat het ook slechter met de gezondheid van Szpilman.
Als hij daar op een dag eten aan het zoeken is, staat hij plots oog in oog met een Duitse Officier. Zal hij dan toch doodgaan door toedoen van de Duitsers, terwijl hij het getto heeft overleeft en heeft weten te ontsnappen? Zal hij nooit meer piano spelen? Dat zie je hem zich afvragen. Maar de officier blijkt een goede man te zijn. Hij vraagt Szpilman om wat voor hem te spelen op een oude piano in een nabije kamer als hij hoort dat hij pianist is.
De officier is ontroerd door zijn pianospel en vraagt hem waar hij verborgen zit. Wladyslaw laat hem zijn bergplaats zien op de zolder. De Duitser gaat later weg, nadat hij had uitgelegd dat er in het gebouw waar de pianist verborgen zat, een Duits leger kantoor gevestigd zou worden. Wladyslaw besluit toch in het pand te blijven. Enkele dagen later is het kantoor er gevestigd en de Duitser, Wilm Hosenfeld genaamd, redt het leven van Szpilman door hem eten en dergelijke te brengen.
Dan vertrekken de Duitsers uit het pand. Wilm Hosenfeld neemt afscheid van Wladyslaw Szpilman en vertelt hem dat de Duitsers zich terug zullen trekken en dat Warschau binnenkort bevrijd zal worden.
Enkele weken later rukt het Rode Leger op en de Duitsers, waaronder Hosenfeld, zijn gedwongen te vluchten. Hosenfeld geeft Szpilman zijn jas, om hem te beschermen tegen de kou, en hij vlucht weg. Szpilman wordt hierdoor bijna aangezien voor een Duitse officier door het Sovjetleger, maar weet ze ervan te overtuigen dat hij Pools is.
Uiteindelijk worden de Duitsers, waaronder Hosenfeld, opgepakt en weggevoerd. Na de oorlog wordt Szpilman weer een succesvol pianist. Hosenfeld sterft in 1952 in een gevangenenkamp in de Sovjet-Unie.
Wilhelm (Wilm) Hosenfeld (Mackenzell (Hünfeld), 2 mei 1895 – omgeving Stalingrad, 13 augustus 1952) was een Duits legerofficier die tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog de rang van kapitein (Hauptman) had bereikt. Hij hielp en verborg verschillende Polen (waaronder Joden) in het door de nazi’s bezette Polen. Het meest bekend is hij geworden doordat hij de Pools-Joodse pianist/componist Wladyslaw Szpilman, die zich verborgen hield in de ruïnes van Warschau gedurende de laatste maanden van 1944, hielp te overleven.
Na de oorlog werd Hosenfeld gevangengenomen door de Sovjettroepen. In 1952 stierf hij in gevangengschap in Rusland.
Op 16 februari 2009 is Hosenfeld postuum geëerd door het Jad Wasjem voor zijn hulp die het leven van Szpilman redde.
Een “Rechtvaardige onder de Volkeren” – Jad Wasjem
Begin jaren negentig werd Roman Polanski door Steven Spielberg opgezocht om ‘Schindler’s List’ te regisseren, een script waar Spielberg zelf op dat moment bij betrokken was als regisseur. Polanski weigerde, omdat hij zelf als kind in het getto van Warschau had gezeten (zijn moeder stierf later in Auschwitz). Hij beweerde emotioneel nog te nauw betrokken te zijn bij het onderwerp om de film te kunnen maken. Een dikke tien jaar later lagen de zaken blijkbaar anders, en maakte hij zijn eigen Holocaustdrama ‘The Pianist’ – een verhaal waarvan we kunnen aannemen dat het nóg dichter tegen zijn persoonlijke ervaringen ligt dan ‘Schindler’s List’, omdat het zich helemaal in Warschau afspeelt. De superlatieven waren niet van de lucht: de film en zijn maker werden de hemel ingeprezen, Polanski won een Gouden Palm en een Oscar voor beste regisseur en ook hoofdrolspeler Adrien Brody kreeg een resem prijzen in zijn handen geduwd. En terecht. ‘The Pianist’ is een erg klassiek, ingehouden drama, maar wel één dat je krachtig weet te raken.
Nu Polanski dan toch besloten had om de Tweede Wereldoorlog als thema te behandelen, leek hij vastbesloten te zijn om zijn emoties zo veel mogelijk in bedwang te houden. ‘The Pianist’ is erg ingehouden, bijna droge film, die meedogenloos objectief blijft in zijn perspectief. We krijgen nergens drammerige muziek die tranen moet losweken bij het publiek, en ook de visuele stijl trekt nooit de aandacht op zichzelf. hij filmt zonder al te veel franje, in een simpele stijl die door sommigen afstandelijk werd genoemd. Misschien hebben ze wel gelijk, maar die sobere vormgeving zorgt er wel voor dat wat je ziet eens zo genadeloos overkomt. We zien doden op straat liggen – soms ook weer dode kinderen – en er wordt geen punt van gemaakt. Dat is schijnbaar normaal. Een man wordt met rolstoel en al van de vierde verdieping naar beneden gegooid, en Polanski filmt dit met de zelfde schijnbare sobere onbewogenheid waarmee hij al de rest vastlegt.
Voor zover zijn persoonlijke emoties dan toch naar boven komen, is het in de manier waarop kinderen steeds weer opduiken in de eerste helft van de film – kinderen van ongeveer dezelfde leeftijd als Polanski destijds. We zien ze met elkaar vechten om eten, we zien ze dood op de grond liggen en in één gruwelijke scène zien we hoe een jongetje door een gat in de gettomuur probeert te kruipen, terwijl een Duitser hem doodslaat. Is die nadruk op kinderen toeval of een erkenning van Polanski dat het ook met hem helemaal anders had kunnen aflopen?
Polanski vindt ook ruimte voor humor, gelukkig – let erop hoe Wladyslaw een half uur lang met een blik rondloopt; heeft hij eindelijk iets gevonden om te eten, heeft hij verdomme geen blikopener. De zoektocht naar dit voorwerp leidt trouwens tot de beste scène uit de hele film. Wladyslaw wordt betrapt door een Duitse officier, die he’m helpt in plaats van hem aan te geven. Wladyslaw wordt even terug een pianist, wanneer hij voor de Duitser een stukje speelt. Een scène van bijna vijf minuten, waarin de pianist uitgerekend door een Duitser zijn menselijkheid terugvindt. Tussen twee vijanden die geen vijanden zijn, is dat het meest levensbevestigende dat ze kunnen doen.
Berichten uit het verleden 