La Rafle du Vel d’Hiv (16 juli 1942)

De Velodrome d’Hiver was een overdekte wielerbaan, dicht bij de Eiffeltoren in Parijs, gebouwd door Henri Desgrange, Redacteur van L’Auto en later organisator van de Tour. Naast baanwielrennen werd de Vélodrome gebruikt voor ijshockey, worstelen, boksen, rolschaatsen, circussen, en allerhande voorstellingen en demonstraties.

Planning van de Rafle (Razzia)

De Rafle, die deel uitmaakte van een alomvattend plan om het joodse probleem definiteif op te lossen in Europa, was een gezamenlijke operatie van de Duitsers en de Franse collaborerende overheid.

Voor de Duitse bezetting van Frankrijk in 1940 zou er geen Raffle mogelijk zijn geweest, omdat er geen telling van de religies meer bestond sinds 1874. Een Duitse ordonnantie op 21 september 1940 echter dwong de joodse bevolking van de bezette zone om zich aan te geven bij een politiebureau of Subprefecturen (sous-prefecturen). Er waren bijna 150.000 ingeschreven in het departement van de Seine dat Parijs en de onmiddellijke voorsteden omvatte. De namen en adressen werden bewaard door de Franse politie in een bestand dat bekend werd door de naam van zijn stichter, Andre Tulard, hoofd van de “Joodse vragen” op de Prefecture te Parijs.

Theodor Dannecker, de SS kapitein die het bevel voerde over de Duitse politie in Frankrijk, zei: “Dit bestand is onderverdeeld in bestanden die alfabetisch zijn geklasseerd, Joden met de Franse nationaliteit en buitenlandse Joden kregen verschillende kleuren. De bestanden werden ook ingedeeld volgens beroep, nationaliteit en straat.” Deze bestanden werden vervolgens overhandigd aan afdeling IV van de Gestapo, belast met het ‘joodse probleem. “

De Vel ‘d’Hiv Rafle was niet de eerste. Bijna 4000 joodse mannen werden gearresteerd op 10 mei 1941 en naar de Gare d’Austerlitz gebracht vanwaar zij vervolgens naar kampen Pithiviers en Beaune-la-Rolande werden gebracht. Vrouwen en gezinnen volgden in juli 1942.

Wat bekend werd als de Vel ‘d’Hiv Rafle was veel groter. Rene Bousquet, Secretaris-generaal van de nationale politie en Louis Darquier de Pellepoix, Hoofd van het ‘joodse vraagstuk’, reisden op 4 juli 1942 naar het Gestapo hoofdkwartier op vraag van Dannecker en Helmut Knochen van SS. Een nieuwe bijeenkomst vond plaats in het kantoor van Dannecker in de avenue Foch op 7 juli. Daar waren ook Jean Leguay, de adjunct van Bousquet, een man genaamd François, die directeur was van de algemene politie, Émile Hennequin, het hoofd van de Parijse politie, Andre Tulard, en anderen uit de Franse politie.

Dannecker ontmoette Adolf Eichmann op 10 juli 1942 en een andere bijeenkomst vond plaats op dezelfde dag in het Commissariaatgeneraal voor het joodse vraagstuk (CGQJ) bijgewoond door Dannecker, Röthke, Ernst Heinrichsohn, Jean Leguay, Gallien, plaatsvervanger van Darquier de Pellepoix (hoofd van de CGQJ), diverse politie-ambtenaren en vertegenwoordigers van de Franse spoorwegmaatschappij dienst, de SNCF.

De Rafle werd vertraagd omdat de Duitsers wilden voorkomen dat het vóór 14 juli zou gebeuren. De nationale feestdag werd niet gevierd in de bezette zone, maar men vreesde voor een soort van opstand en wenste die te voorkomen.

Dannecker verklaarde: “De Franse politie heeft slechts de orders van de SS uit te voeren”

De Raffle was gericht op joden uit Duitsland, Oostenrijk, Polen, Slowakije en Rusland en deze waarvan de herkomst niet kon worden bepaald. Het ging om Joden van alle leeftijden van 16 tot 50.
Er was een uitzondering voorzien voor vrouwen “in vergevorderde staat van zwangerschap” of die borstvoeding gaven, maar “om tijd te besparen, zal de sortering worden gemaakt niet thuis maar op de eerste verzamelcentrum”.

De Duitsers planden voor de Franse politie een arrestatie tot ongeveer 22.000 joden in Groot-Parijs. De Joden zouden dan worden gebracht naar de concentratie kampen Drancy, Compiègne, Pithiviers en Beaune-la-Rolande. Kinderen van minder dan 15 of 16 jaar zullen worden overgemaakt aan de Union Generale des Israelites de France, die zal onderbrengen in stichtingen. Het sorteren van de kinderen zal gebeuren in de eerste verzamelcentra.”

Medeplichtigheid van de Politie – “Main dans la main”

De onafhankelijkheid, echter fictief, moest worden bewaard. Duitse inmenging in interne politie zou de soevereiniteit van Vichy aantasten. Dit kon alleen worden vermeden door de Fransen de uitvoering toe te vertrouwen van “de noodzakelijke maatregelen”

Op 2 juli 1942 nam Rene Bousquet deel aan een vergadering, waarin hij geen bezwaar maakte tegen de arrestaties, maar alleen zijn bezorgdheid uitte over het “beschamende [gênante]” feit dat de Franse politie de razzia zou uitvoeren. Bousquet slaagde erin te bekomen dat de politie alleen buitenlandse joden zou oppakken. Vichy ratificeerde het compromis de volgende dag.

De bussen werden besteld.

De instructies van de directeur van de gemeentelijke politie waren duidelijk :

1. de politiemannen moeten de identiteit van de joden controleren en ze daarna aanhouden.
2. zij moeten niet ingaan op de opmerkingen die de arrestanten maken
3. zij oordelen evenmin over de gezondheid van, de arrestanten
4. alle arrestanten worden naar het eerste verzamelcentrum gebracht, zonder meer.
5. de acties worden uitgevoerd met maximale snelheid, zonder commentaar.

Op 13 juli 1942, beval omzendbrief nr. 173-42 van de prefectuur van politie de arrestatie en het verzamelen van 27 391 buitenlandse joden in Frankrijk.(hier)

Drie voormalige SS-officieren getuigde in 1980 dat de ambtenaren van Vichy enthousiast waren over de deportatie van joden uit Frankrijk.

Serge Klarsfeld vondt ook de telegrammen van Bousquet die hij had gestuurd naar prefecten van departementen in de bezette zone waarbij hij vroeg niet alleen volwassenen aan te houden en te deporteren, maar ook joodse kinderen wier uitzetting nog niet eens gevraagd was door de nazi’s.

De Rafle

Om vier uur ‘s morgens op 16 juli 1942 werden 12.884 joden gearresteerd: 4051 kinderen, 5802 vrouwen en 3031 mannen. Een onbekend aantal, gewaarschuwd door het Franse verzet of profiterend van een gebrek aan ijver, opzettelijk of accidenteel, van enkele politieagenten, ontsnapte.

De omstandigheden voor de arrestanten waren hard: zij konden alleen een deken, een trui, een paar schoenen en twee hemden meenemen. De meeste families werden opgesplitst en werden nooit herenigd.

Na de arrestatie werden sommige Joden met de bus gebracht naar een concentratiekamp in een flatgebouw in de noordelijke voorstad Drancy.

Anderen werden naar de Velodrome d’hiver in het 15e arrondissement gebracht. Deze was vroeger al gebruikt als een gevangenis in een Rafle in de zomer van 1941.

De Vel ‘d’Hiv

De Vel ‘d’Hiv’ had een glazen dak, dat donker blauw geschilderd was om te voorkomen dat het kon worden gezien door bommenwerper. De glazen koepel verhoogde de warmte in combinatie met ramen die dicht geschroefd waren voor de veiligheid.

Hier werden dus ongeveer 7000 mensen bijeengebracht. Ze hadden geen toiletten: van de 10 beschikbaar, waren er vijf verzegeld. De gearresteerde joden kregen er alleen water (er was maar een waterkraan) en zonder voedsel. Een aantal artsen en verpleegkundigen van het Rode Kruis mochten de Vélodrome betreden. Degenen die probeerden te ontsnappen werden doodgeschoten op de plek. Een honderdtal mensen pleegden zelfmoord.

Na vijf dagen werden de gevangenen gebracht naar de kampen in Drancy, Beaune-la-Rolande en Pithiviers en vervolgens naar de vernietigingskampen.

Deze Rafle betekende meer dan een vierde van de joden die dat jaar naar Ausschwitz werden gedeporteerd.

Na de Rafle

Razzia’s werden uitgevoerd in zowel de noordelijke en zuidelijke gebieden van Frankrijk, maar de publieke verontwaardiging was het grootst in Parijs als gevolg van de aantallen De Vel ‘d’Hiv’ was een mijlpaal.

Laval zou later vragen aan de Duitsers om geen Joden, meer te deporteren uit Parijs. Voor hem betekende dit een soort “koop” die hij sloot om het leven van de overige Joden van Franse Nationaliteit te waarborgen.

In werkelijkheid, vergoot “Vichy absoluut geen tranen over het lot van de buitenlandse Joden in Frankrijk, die werden gezien als een plaag, ‘bezinksel [dechets]’ in de woorden van Laval. Laval vertelde een Amerikaanse diplomaat dat hij “gelukkig” was om zich te ontdoen van hen.

Het kamp te Drancy

Het interneringskamp kamp Drancy werd bewaakt door Franse gendarmes. De werking van het kamp stond onder het bevel van de Gestapo.

Theodor Dannecker, de belangrijke figuur, zowel in de Raffle en in het functioneren van Drancy, wordt beschreven als een “gewelddadige psychopaat” Hij was het die beval de geïnterneerden te verhongeren, hij verbood ze zich te bewegen binnen het kamp, te roken, te kaarten enz.”

De directe controle van het kamp werd uitgeoefend door Heinz Röthke. Het was onder zijn leiding dat, van augustus 1942 tot juni 1943, bijna twee derden van de geïnterneerden uit Drancy gedeporteerd werden naar Auschwitz. Het is naar Drancy dat Klaus Barbie de joodse kinderen, dat hij gevangen in een raid van een kindertehuis te Izieu, voordat ze deporteren naar Auschwitz, waar ze werden gedood.

Daarna

Het Proces Pierre Laval begon op 3 oktober 1945. Zijn eerste verweer was dat hij verplicht was om buitenlandse joden op te offeren om de Franse Joden te redden. Er ontstond een zodanig tumult in de rechtbank dat de zogenaamde neutrale juryleden schreeuwden dat hij “een dozijn kogels kon krijgen”

Vanaf 6 oktober weigerde Laval om verder deel te nemen aan het proces. Laval werd ter dood veroordeeld maar probeerde zelfmoord te plegen door een cyanide capsule slikken. Zijn maag moest worden leeggepompt. Uiteindelijk werd hij gefusilleerd, vastgebonden aan een stoel, te Fresnes op 15 oktober 1945.

Jean Leguay overleefde de oorlog en de nasleep ervan en werd president van Warner Lambert, Inc uit Londen (nu gefuseerd met Pfizer), en later president van Substantia Laboratories in Parijs. In 1979 werd hij beschuldigd in verband met de Rafle, maar pleegde zelfmoord voordat zijn proces kon beginnen.

Louis Darquier werd ter dood veroordeeld in 1947 voor collaboratie. Hij vluchtte naar Spanje, waar het Franco regime hem beschermde. Frankrijk heeft nooit gevraagd om zijn uitlevering. Hij overleed op 29 augustus 1980, in de buurt Málaga, Spanje.

Emile Hennequin, hoofd van de Parijse politie, werd veroordeeld tot acht jaar dwangarbeid in juni 1947

Rene Bousquet werd als laatste berecht, in 1949. Hij werd vrijgesproken van ‘aantasting van de belangen van de nationale defensie”, maar werd schuldig verklaard voor betrokkenheid bij de Vichy-regering.

In 1957, gaf de Conseil d’État aan Bousquet zijn “Légion d’Honneur” terug, en hij kreeg amnestie op 17 januari 1958. Hetzelfde jaar nog was hij kandidaat bij de verkiezingen voor het departement Marne. Hij werd gesteund door de Democratische en Socialistische Unie van het Verzet. In 1974 zou Bousquet bijdragen tot de financiering van François Mitterrand’s presidentiële campagne tegen Valery Giscard d’Estaing.

In 1986 werden de beschuldigingen aan het adres van Bousquet steeds groter en meer geloofwaardig. Het Parket Generaal van Parijs seponeerde de zaak.
Advocaten voor de Internationale Federatie van Mensenrechten spraken van een “politieke beslissing op het hoogste niveau” om de affaire in de doofpot te stoppen.

In 1989 diende Serge Klarsfeld en zijn “Association des Fils et Filles des Deportes Juifs de France”, “De Nationale Federatie van gedeporteerden en geïnterneerden”, “Resistants et Patriots” en de “Ligue des droits de l’homme” een klacht in tegen Bousquet voor Misdaad tegen de menselijkheid, voor de deportatie van 194 kinderen.

Bousquet werd gedagvaard voor de rechtbank, maar werd op 8 juni 1993 door een 55-jarige geesteszieke Christian Didier, in zijn flat doodgeschoten.

Theodor Dannecker werd geïnterneerd door de United States Army in december 1945 en een paar dagen later pleegde hij zelfmoord.

Het Optreden tegen de politie

Na de bevrijding begonnen enkele overlevenden van het interneringskamp Drancy een gerechtelijke procedure tegen de gendarmes die ervan beschuldigd werden handlangers te zijn van de nazi’s. Een onderzoek werd opgestart tegen 15 gendarmes, van wie er 10 werden uiteindelijk werden in beschuldiging gesteld voor gedrag dat een bedreiging vormde voor de veiligheid van de staat. Drie vluchtten voordat de rechtszaak kon beginnen. De zeven overigen zegden dat ze alleen maar gehoorzaamd hadden aan bevelen van hogerhand, ondanks talrijke getuigen door overlevenden van de ondergane brutaliteiten.

De rechtbank oordeelde op 22 maart 1947, dat de zeven schuldig waren, maar dat de meeste hadden zich hersteld “door actieve participatie, nuttige en duurzame diensten aangeboden aan het verzet tegen de vijand.”

Twee anderen werden gevangen gezet voor twee jaar en veroordeeld tot degradatie. Een jaar later werd hen uitstel verleend.

Tenslotte

Gedurende tientallen jaren weigerde de Franse regering zich te verontschuldigen voor de rol van de Franse politieagenten in de Raffle of voor enige andere medeplichtigheid van de Staat.

Het argument rustte op het juridische probleem dat de Frankrijk zich niet kon verontschuldigen voor daden van de Staat terwijl de Staat toen strikt genomen “niet bestond”.

Op 16 juli 1995 oordeelde President Jacques Chirac, dat de tijd was gekomen dat Frankrijk geconfronteerd werd met haar verleden en hij erkende de rol die de overheid had gespeeld in de vervolging van joden en andere slachtoffers van de Duitse bezetting.

“Ja, de moorddadige waanzin van de bezetter kreeg de steun van de Franse bevolking, van de Franse Staat”, zei Chirac in een toespraak ter herdenking van de razzia’s op 16 juli 1942 in Parijs.

Toen pakten Franse politie en gendarmerie 13 000 joden op, onder wie vierduizend kinderen, op bevel van de Duitse bezettingsmacht. De Fransen dreven de joden onder vreselijke omstandigheden bijeen in het Parijse Vel D’Hiv stadion, vanwaar ze gedeporteerd werden naar Auschwitz. Slechts 30 joden keerden terug.

Deze duistere momenten bezoedelen voor altijd onze geschiedenis, en zijn een vloek op ons verleden en onze tradities. Frankrijk, het vaderland van de verlichting en de mensenrechten, land van opvang en asiel, Frankrijk heeft op die dag het onherstelbare verricht. Zich niet aan zijn woord houdend, heeft het zijn beschermelingen aan de beulen uitgeleverd”, aldus Chirac. “Wij hebben jegens hen een schuld die nooit zal verjaren.”

Chiracs voorganger, François Mitterrand, heeft altijd geweigerd Frankrijks verantwoordelijkheid te erkennen. Hij schreef de jodenvervolging op het conto van het collaborerende regime van maarschalk Pétain in Vichy, “na de republiek in 1940 te hebben afgeschaft”. Wel riep Mitterrand, die zelf aan het begin van de oorlog voor het Vichy-regime werkte voordat hij naar het verzet overstapte, twee jaar geleden 16 juli uit tot een “nationale dag van herdenking van de racistische en antisemitische vervolgingen”.

Tot misnoegen van joden en oud-verzetsleden bleef hij ook kransen sturen naar het graf van Pétain.

Serge Klarsfeld prees Chirac om “de woorden waarvan we altijd gehoopt hebben dat we ze eens zouden horen”.

DE FILM

In het centrum van de film staat, Joseph, 11, de gele ster genaaid op zijn borst. Het centrale personage is geïnspireerd door Joseph Weismann, wiens herinneringen de inspiratie waren voor de makers van de film.
Melanie Laurent: “Jo is de ziel van de film. Tegenover hem proberen we bescheiden te zijn en te luisteren. Er zijn geen vragen meer. Als acteur zijn we zwakker dan het onderwerp zelf. Onze actie spreekt voor de mensen die hebben geleefd. “

Een film “incontournable” van Rose Bosch